Medrese; Müslüman ülkelerde orta ve yükseköğretimin yapıldığı eğitim kurumlarının genel adıdır. Medrese kelimesi Arapça ders kökünden gelir. Medreselerde ders verenlere "müderris", onların yardımcılarına "muid", okuyanlara "danışmend", "softa" veya "talebe" adı verilir..
Müderris ne anlama geliyor?
Müderris; Osmanlı Devleti ve Selçuklular ‘da devlet ve toplum yapısında günümüz üniversite öğretim üyesine karşılık olarak kullanılan bir kavramdır. Medreselerde eğitim veren öğretim üyeliğinin bugünkü tam karşılığı profesörlük unvanıdır…
Önceki yazılarımda bir zamanlar Diyarbakır da onlarca medresenin bulunduğunu, bu medreselerin arasında en önemlilerinin Hüsreviye, Mesudiye ve Zinciriye Medreselerinin olduğunu yazmıştım…
Hüsreviye Medresesini anlatmıştım. Anlatımın bitiminde diğer önemli iki medreseyi de yazacağımı belirtmiştim….
Zinciriye Medresesi
Bu günkü yazımı Zinciriye Medresesine ayırdım…. Zinciriye Medresesi değişik adlarla anılan bir medresedir…. Sincariye veya Ziyaiye Medresesi olarak da anılan Zinciriye Medresesi, Mesudiye Medresesi gibi Ulu Cami’nin yakın komşusudur… Mesudiye ile aynı dönemde inşa edildiği düşünülse de bânisi ve yapılış tarihiyle ilgili kesin bir bilgi mevcut değildir…
Medresede önemli müderrisler görev yapmış… Amma bu medresede trajik olaylarda meydana gelmiş…
Müderris Vali Tarafından Öldürüldü
Günümüz de de ayakta duran Zinciriye Medresesi’nin müderrislerinden Abdulhamid Efendi, trajik bir hikâyeyle anılır….
Müderris Abdulhamid Efendi Diyarbakır Müftülüğü yaptığı dönemde halkı şehrin idarecilerinin zulmünden koruma gayreti, Abdülhamid Efendi’nin sürgüne gönderilmesine sebep olmuş, yeniden şehre dönüp derslerine devam etmeye başlamışsa da vali tarafından şehit edilmiştir….
Medresenin sonraki müderrislerinden Ahmet Hilmi Efendi de Diyarbakır halkının sevgisini kazanmış, halkın isteği ve hükûmetin onayıyla Diyarbakır Müftülüğüne tayin edilmiş, sonradan Mecidi Nişanı ile taltif görmüş, eser sahibi âlimlerden biridir.
Diyarbakır’da bu üç medresenin dışında Ablak Medresesi, Ali Paşa Medresesi, Bakır Medresesi, Dilaver Paşa Medresesi, Okçuzade Medresesi, Ragıbiyye Medresesi, Şeyh Rumi Medresesi gibi bir kısmı halen ayakta olan, bir kısmı kaybolmuş yirmi yedi medrese daha bulunurmuş...
Kadın Tarafından Yaptırılan Tek Medrese..
Camilere ait medreselerin yanında, şehirde bir hanım tarafından yaptırılan tek medrese olma özelliğine sahip Servişeyh Hatun Medresesi’ni de zikretmek gerek….
Bugünkü Diyarbakır’ın sağlam bir kültürel temel üzerine oturmasında büyük rol oynamış bu medreseler ve hem oralarda yetişmiş hem de ders vermiş kıymetli âlimler, bir zamanlar sahip olduğumuz cevheri, neyi unuttuğumuzu ya da neyi aradığımızı bize hatırlatmak üzere hep yanı başımızdalar aslında…
Eyvanları fıskiyeli, revakları gölgeli o taş medreselere, ömürlerini ilim öğrenmekle geçiren talebelere ve yollarına ışık tutan âlimlere selam olsun!
Tarihi ve mimarisi
Zinciriye Medresesi kesin olmamakla birlikte yaygın görüşe göre 1236 yılında
Eyyûbî hükümdarı Melik Salih Necmeddin döneminde yapılmıştır. Bazı kaynaklarda ise 1198 yılında Artuklular döneminde Kutbuddin Muzaffer II. Sökmen tarafından yaptırıldığı söylenmektedir.[1] Diyarbakır Ulu Camii'nin batı kısmında yer alan medrese, Sincariye Medresesi olarak da bilinmektedir. Medresenin güneybatısındaki kitabeye göre medresenin mimarı Ebu Dirhem'dir. I. Dünya Savaşı'ına kadar medrese olarak kullanılmış olup daha sonra müzeye çevrilmiş, günümüzde Kuran kursu olarak kullanılmaktadır.
Kesme bazalt taştan tek katlı olarak yapılan medresenin dışa açılan kapısı kuzey kısımda yer almaktadır. İki eyvanı olan medrese giriş eyvanı çapraz tonozla örülmüştür. Avlunun üstü açık ve etrafı kemerli revaklarla çevrilidir, ortasında fıskiyeli bir havuz yer almaktadır.. Avlunun etrafında birbirinden farklı odalar yer almaktadır.[1]
Kaynakça
^ a b c d e f g Özçelik, Metin (2011). Diyarbakır Merkez Maddi Kültür Varlıkları. Diyarbakır. s. 27.
^ a b "EL-HÂC AHMED EL-HİLMÎ EL-ÂMİDÎ'NİN MU'ÎNU'L-KÂRÎ FÎ TERCEMETİ AHVÂLİ RİCÂLİ'LBUHÂRÎ' (YAZMA)ESERİNİN (HADİS) ÖZELLİKLERİ" (PDF). 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mart 2020.
Nebi Bozkurt, “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000. Mehmet Şevki Korkusuz, Cumhuriyet Öncesi Diyarbekir’de Maârif, Diyarbakır: Kişisel Yayın, 2013. İsmail Orman, “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi. Metin Sözen, Anadolu Medreseleri Selçuklular ve Beylikler Devri, İstanbul: İstanbul Tekn