Diyarbakır'da kadim Hevsel Bahçeleri dışında da yer alan bahçeler, mahallelere dönüştürüldü.
Diyarbakır'da bahçe denilince ilk akla gelen Hevsel Bahçeleri olur. Yüzyıllarca Diyarbakır'ın sebze ve meyve ihtiyacını karşılayan Hevsel Bahçelerinin dışında da kentte irili ufaklı bahçeler bulunuyordu.
DİYARBAKIR BAHÇELERİ
Hevsel Bahçeleri kadar büyük olmasa da Diyarbakır'ın çeşitli yerlerinde yer alan bu bahçeler şimdi mahalle adlarıyla anılıyor. Çünkü bahçelerin yerlerinde mahalleler oluşmuş durumda.
Diyarbakır'ı 1900'lü yıllarda süsleyen bu bahçeler şunlar:
''Leylek Bahçesi, Merheli Bahçesi, Yaylı Bahçe, Pazar Bahçesi (Kurşunlu camii civarında Kurşunlu Camii ile Katır Pınar Arbedaş arasında kalan yerde bulunurdu.
Hüsrev Paşa Bahçesi: Hüsrev Paşa Cami'nin arkasına düşen yerde bulunuyordu.
Sarı Saltuk Bahçesi: Melik Ahmet Lisesi'nin yanında bir bahçe yer alırdı ve Anzele'den gelen suyla sulanırdı.
Kozlu Bahçesi: Urfa Kapı'da yine Anzele'den gelen suyla sulanan bir bahçe yer alıyordu.
Ağa Savitin Bahçesi: Melik Ahmet Lisesinin arka kısmından yaklaşık 30 dönümlük bir bahçe vardı.
Sakızlı Bahçesi: Alipaşa İlkokulu'nun yerinde yer alırdı.
Güllik bahçesi: Gül Bahçesi Süryanilere ait Urfa Kapı'da yer alıyordu. 1914 yıllarında toplanan güllerle esans yapılırdı.''
DİYARBAKIR'IN ÇEŞMELERİ
Bahçelerinin yanı sıra Diyarbakır çeşmeleriyle de ünlüydü.
Diyarbakır'da 300’ü özel olmak üzere toplam 430 çeşmeden söz edildiği belirtilir. 1874 yılında Diyarbakır’da yayımlanan beşinci Diyarbakır Vilayeti Salnamesi’nde vaflığından söz edilşen 130 çeşmeden günümüze sadece 33 tanesi ulaştı.
Bu çeşmeler şunlar:
''Sarıkız Çeşmesi, (Güllük Bahçesinin altında)
Gamgötürmez Çeşmesi, (Yedikardeş Burcu'nun alt kısmındaydı)
Sarhoşlar Çeşmesi, (Mardin Kapı Mezarlığı'nın alt kısmında bulunurdu)
Xatun Kastalı (Hatun Çeşmesi), Mardin Kapı yokuşundan Gazi Köşkü'ne giderken solda kalır.)
Çifte Havuzlar, (Surların altında mezarlık içinde kalmış. Örfioğulları Vakfı Şeyh Teyfik Örfioğılları 650 yıl önce Mısır'dan geldiği söylenir.
Hevsel Bahçelerinde yer alan Sağok Pınar Çeşmesi, (Soğuk Pınar), Kanya Mahkuma (Mahkumlar Çeşmesi)
Gazi Köşkü yakınlarındaki Deyaz encumen ve Derin encumen çeşmeleri ve Mardin yolundaki Sarhoşlar çeşmesi.''
Diyarbakır'ın çeşitli yerlerinde buğday ve pirinç dövülen ve buğdayın una dönüştürüldüğü 16 ding (Kürtçer değirmen) bulunduğu belirtilir.
Kaynak; Araştırmacı yazar Ramazan Ergin
