‘’Diyarbakır dört kapi Get bak o yar ne yapi Beni gördüğü zaman Başka küçeye sapi’’ Diyarbakır’ın türkülere de konu olmuş 4 ana kapısının Roma Dönemi ana yollarının çıkış kapıları olduğunu biliyor muydunuz?
Suriçi, roma kale kentlerinin plan dokusuna sahiptir. Kalenin çevrelediği şehri doğu-batı ve kuzey-güney aksında uzanan iki farklı ana yol keser. Bu yollar kuzey-güney aksındaki Gazi Caddesi(Bağdat Yolu) ve doğu-batı aksındaki Melikahmet Caddesiyle devamındaki Yenikapı sokaktır.
Kuzey yönünde Dağkapı(Harput kapısı), batıda Urfa Kapı(Rum Kapı, Halep Kapı), doğuda Yeni Kapı(Dicle Kapısı), güneyde ise Mardin Kapısı(Tel Kapı) yer alır. Kentin kapıları 1950’li yıllara kadar gün doğumuyla açılıp günbatımında kapatılmaktadır .
20. yüzyılın başına kadar antik Roma şehri plan dokusuna sahip olan kent Tanzimat ve Cumhuriyet dönemleriyle birlikte dönüşümler geçirir. İlk dönüşüm 1916 yılında Dörtyol-Saraykapı arasındaki yolun açılmasıyla başlar.
1920’lerde Bağdat Yolu(şimdiki Gazi Caddesi) düzenlenir ve kaldırımlar inşa edilir. Yine 20’li yıllarda Saraykapı’ya giden yol batı tarafına doğru genişletilerek İzzetpaşa Caddesi açılmış olur.
Çift Kapı ve Tek Kapı isimleriyle bildiğimiz kapılara Cumhuriyet dönemiyle birlikte gerçekleştirilen imar faaliyetleri sonucunda ihtiyaç duyulur.
1950 yılında yapılan imar düzenlemeleriyle Dağ Kapı ve Urfa Kapı arasına Çift Kapı; 1959 yılında ise 8. ve 9. Burçlar arasında Tek Kapı olarak isimlendirilen geçiş kapıları açılır.
İçkale bir yönetim alanı olduğundan hem Suriçi’ne hem de surların dışına direkt açılan kapılara sahiptir. İçkale’ye ana giriş Saraykapı’dan sağlanır. Küpeli ve Oğrun Kapıları yine Suriçi’ne açılırken, Fetih Kapısı İçkale’den surların dışına direkt geçiş kapısıdır.
İlk fotoğraf, Dağkapı Burcu girişi / Albert Gabriel İkinci fotoğraf, Mardin Kapı Üçüncü fotoğraflar, Urfa Kapı Dördüncü fotoğraf, Yeni Kapı (içten görünüm) / Süleyman Sezgin Son fotoğraf, Suriçi Hava Fotoğrafı (1939)
Fotoğraflar: DKVD Diyarbakır Kent Arşivi Kaynak: Şarkı Türkiye’de Arkeolojik Geziler / Albert Gabriel Tarihi Diyarbakır Sur Kapılarındaki Yapısal Hasarların Georadar (GPR) Yöntemiyle Belirlenmesi: Urfa Kapı örneği / Nursen Işık, Fatma Meral Halifeoğlu, Mehmet Şakir Güler
(DKV)
