Osmanlı'nın Diyarbakır Valisi, istenileni yapmayınca papazın lşlşikayeti üzerine görevden alındı.
Güneydoğu'nun orta yerinde bulunan ve tarih boyunca stratejik bir konumda olan Diyarbakır, İpek Yolu'nun güzergahı üzerinde yer alması, ticaretin ve kültürel alışverişin merkezi olmuştur. Coğrafi konumu nedeniyle önemli bir noktada bulunan kadim kent bir çok medeniyetin ilgisini çekmiştir.
EKONOMİK FAALİYET MİSYONERLİĞE DÖNÜŞTÜ
Bu ilgi nedeniyle Diyarbakır bazı devletlerin konsolosluklarına da ev sahipliği yaptı.
Vilayet Salnamelerinde, Diyarbakır'da başlangıçta ekonomik amaçlı kurulan konsolosluklar süreç içersinde mensubu olduğu devletin misyonerlik faaliyetlerini desteklemeye ve Osmanlı ülkesinde yaşayan gayrimüslimlerin Müslümanlarla yaşadıkları sorunlara müdahil olmaya başladı.
Bir devletin yabancı ülkelerde bulunan yurttaşlarının haklarını koruyan, ülkeler arasındaki ticari, ekonomik, kültürel, bilimsel ilişkilerin yürütülmesini sağlayan ve mensubu bulunduğu hükümete bu konularda bilgiler veren kurum olan konsoloslukların misyonerlik faaliyetini yürütmeleri bazı yöneticilerin tepkisine neden oldu.
İLK KONSOLOSLUĞU İNGİLİZLER KURDU
Diyarbakır'da 1800'lü yıllarda, İngiltere, Fransa, Rusya ve İran’ın konsolosluklar kurdu. İlk kurulan konsolosluk İngiliz Konsolosluğu’dur.
Salnamelerde, kurulan bu 4 konsolosluktan özellikle İngiliz ve Fransız konsolosluklarının Osmanlı ülkesinde olduğu gibi Diyarbakır'da da daha etkin olduğu belirtiliyor.
Amerikan Misyoner Teşkilatı BOARD’ın günlüklerinde 1854 yılı sonbaharında W.R Holmes adlı kişinin İngiliz Konsülü olarak vilayete atandığı kaydedilirken, bu dönemde Diyarbakır vilayetinde kurumsallaşma aşamasında olan Protestan misyonerlerinin, İngiliz Konsolosluğu tarafından açıkça desteklendiği ifade ediliyor.
PAPAZ ŞİKAYET ETTİ, VALİ DEĞİŞTİ
Salnamede yer alan bilgilere göre, Protestan misyonerlerin faaliyetlerine bazı yöneticilerin tepki göstermesi baskıları yol açtı. Protestan misyonerlere karşı faaliyetlerde bulunan yöneticilerin, İstanbul’daki sefaretler yoluyla diplomatik baskı kurularak değiştirildi. Bunlardan nasibi alanlardan biri de o dönemin valisi oldu.
O dönemde yapmış olduğu faaliyetler nedeniyle Diyarbakır valisinin tepkisine neden olan ve vilayetten uzaklaştırılmaya çalışılan Protestan Papaz Stefan’ın şikâyeti sonucu İngiliz Konsolosunun girişimleriyle vali görevinden alındı.
KAYNAK: Akademisyen Doç. Oktay Bozan, Diyarbakır Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih, Yakınçağ Tarihi / Diyarbakır Salnameleri
