Bugün Silvan yolu üzerinde, Diyarbakır Huzurevi’nin bulunduğu bölgede yer aldığı bilinen İrincil Köyü, geçmişte adını tarih sayfalarına kazımış önemli bir yerleşim yeriydi.
Şevket Beysanoğlu'nun ''Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları'' kitabında yer alan bilgiye göre, 1960’lı yıllarda Dicle Üniversitesi’nin kampüs alanı için istimlak edilen bu köy, Osmanlı arşivlerinde ve bölge tarihçiliğinde önemli bir yere sahip.
ADINI MOĞOL KOMUTANDAN ALMIŞ
Tarihi kaynaklardaki bilgilerde, İrincil Köyünün adını, Moğol komutanlarından İrincin Noyan’dan aldığı belirtiliyor.
Moğolların, 13. yüzyılda Anadolu’yu işgal ettiklerinde Diyarbakır’ı da ele geçirdiği ve bu topraklarda bir süre egemenlik kurdukları belirtilerek, bu dönemde Diyarbakır’da görev yapan valilerin arasında Emir Tudan, Durbay Noyan, Baydu, Emir Tagaçar, Emir Mulay ve İrincin gibi isimlerin yer aldığı kaydediliyor.
Tarihi kaynaklarda, Moğol hâkimiyetinin ardından gelen Sutaylılar hanedanının, 1309-1332 yılları arasında Diyarbakır’da söz sahibi olduğu ve Sutay Noyan'ın, bu dönemde bölgeyi yöneten en önemli isim olduğu ifade ediliyor.
Moğolların etkisinin 1336 yılında İlhanlı hükümdarı Arpagaun’un devrilmesiyle azalmaya başladığı ve bölgedeki Moğol-Türk topluluklarının İran’a göç ettikleri bildiriliyor.
BİR OSMANLI ZİHNİYETİ: İNCİLİ ÇAVUŞ
İrincil Köyü sadece Moğol tarihinin değil, aynı zamanda Osmanlı’nın mizahi diplomasi figürlerinden İncili Çavuş’un da doğduğu yer.
Asıl adı Mustafa Çavuş olan bu tarihi karakterin, Osmanlı döneminde hem zekâsı hem de hazırcevaplığıyla tanındığı biliniyor.
İstanbul Millet Kütüphanesi’nde yer alan ''Diyarbekirli Bazı Zevatın Tercüme-i Halleri'' adlı eserinde köyün isminin dönüşümü ile ilgili bilgilerde, İncili Çavuş'un köyünün adından gelen “İrincili” lakabının, zamanla halk arasında “İncili”ye dönüştüğü belirtiliyor.
Cemil Asena'nın aktardığı bilgilere göre, İncili Çavuş'un, 1632 yılında 72 yaşında vefat ettiği kaydediliyor.
İncili Çavuş’un öğrenim hayatını tamamladıktan sonra 1582 yılında Diyarbakır Valisi Çağalazade Sinan Paşa döneminde İstanbul’a gittiğini belirtir. Bu bilgiler, Osmanlı döneminde Diyarbakır’dan çıkmış ve sarayda sivrilmiş karakterlerin izini sürmek adına önem taşıyor.
GEÇMİŞE IŞIK TUTAN BİR KÖY
Bugün adı anılmayan, yerinde üniversite binalarının yükseldiği İrincil Köyü; hem Moğol hem de Osmanlı dönemine ışık tutan önemli tarihi veriler sunuyor.
Tarihin kıyısında kalmış bu köy, hem bir Moğol karargâhına hem de Osmanlı'nın en esprili karakterlerinden birinin doğum yerine ev sahipliği yapmış olmasıyla dikkati çekiyor.
İNCİLİ ÇAVUŞ KİMDİR?
Osmanlı tarihinin en renkli simalarından biri olan İncili Çavuş, zeka dolu fıkraları ve hazırcevaplığıyla tanınan bir saray görevlisiydi. Asıl adı Mustafa Çavuş olan bu önemli şahsiyet, Diyarbakır doğumludur ve doğduğu yer, bugünkü Silvan yolu üzerindeki İrincil Köyüdür.
“İncili” lakabı, aslında köyünün adı olan “İrincil”den türemiştir. Zamanla halk dilinde “İrincili” yerine “İncili” denmeye başlanmış ve bu isim, ününün önüne geçmiştir.
Tarihi kaynaklara göre, İncili Çavuş, 1571-1575 yılları arasında Diyarbakır Valisi Özdemiroğlu Osman Paşa tarafından keşfedilmiş, eğitimi desteklenmiş ve ardından 1582 yılında Çağalazade Sinan Paşa'nın valiliği döneminde İstanbul’a gönderilmiştir. Burada sarayda görev alarak kısa sürede ün kazanmıştır.
Hazırcevap ve nüktedan kişiliğiyle, Osmanlı elçilik heyetlerinde yer almış, özellikle yabancı ülkelerde padişahın sözcüsü olarak zekâsıyla dikkat çekmiştir. 1632 yılında 72 yaşında vefat ettiği bilinmektedir.
İncili Çavuş’un öyküsü, Osmanlı döneminde kırsal bir köyden çıkıp saraya uzanan keskin zekâ ve eğitimle dolu bir hayatın simgesi olarak tarihe geçmiştir. Bugün hem mizahi anlatımlarıyla hem de temsil ettiği sosyal mobiliteyle hatırlanır.
