Diyarbakır'ın 1831 yılında yapılan modern anlamdaki ilk nüfus sayımında sayılmadığı belirlendi.
Yeniçeri Ocağı'nın 1826 yılında kaldırması ile birlikte Müslüman gençlerden meydana gelen Asakir-i Mansure-i Muhammediye (Muhammed'in muzaffer askerleri)kurulmaya başlandı. Böylece, orduya yeniden gereksinim duyulan erkek nüfusun nitelik ve niceliklerinin ortaya konulması ve halktan alınacak vergilerin hesaplanması amacıyla sayım yapıldı.
DİYARBAKIR VE KADINLAR SAYILMASI
Sultan II. Mahmut’un reform hareketlerinin bir parçası olarak gerçekleştirilen, ancak, bazı bölgeler dışında Osmanlı'yı genel olarak kapsayan ilk nüfus sayımı 1830 yılında başladı ve 1831 yılında tamamlandı. II. Mahmut’un devletin yeniden yapılanmasını kapsayan önemli ıslahat hareketlerinin bir parçası olarak kabul edilen 1831 sayımı, bu tarihten sonra yapılan sayımların yolunu açtı.
Nüfus sayımına Diyarbakır dahil edilmedi. Diyarbakır'ın sayıma dahil edilmesindeki en büyük etkenin 1831 yılında Hicaz'da başlayan ve yayılan kolera olduğu belirtiliyor. Diyarbakır sayım dışında bırakılırken, imparatorluk kapsamındaki tüm bölgelerde kadınlar da sayım dışında tutulmuş.
NÜFUS SAYIMINDAKİ DETAYLAR
Sadece erkeklerin dikkate alındığı sayımın, nüfusun belirlenmesinden öte bir ordu kurulmasına dönük çalışma olduğuı da belirlendi.
Kadınların sayılmadığı erkeklere dönük sayımın yapıldığı kayıt defterlerinde yer alan detaylar da bunu gösteriyor. Nüfus kayıt defterindeki o detaylar şu şekilde yer alıyor:
''matluba muvafık'' (askerlik hizmeti için istenen özelliklere sahip) ya da ''matluba gayrı muvafık'' (isteğe uygun değil) olarak ayrılmış olması; bazı yörelerde bunlara ek olarak ''ihtiyar'', ''sabi'' (çocuk), ''sakat'' ya da ''amelmande'' (çalışamaz durumda), ''ter bıyıklı'', ''bıyıklı'', ''ak ve kır sakallı.''
Araştırmacılar, butür detayların yer almasında, sayımın amaçları arasında askeri ihtiyacın karşılanmasına dair kaygıların ağır bastığını gösterdiğini söylüyor.
KADINLAR İLK KEZ 142 YIL ÖNCE SAYILDI
Kadın ve erkeklerin birlikte sayıldığı ilk nüfus sayımı 1881 yılında yapıldı. Bu tarihte başlayan ve 1889 yılına kadar süren sayım, 1868 yılında kurulan Şura-yı Devlet (Danıştay) tarafından denetlenmiş. Hane bazında değil, bireylerle doğrudan sağlanan görüşmelerle yapılan bu sayımdan sonra nüfus cüzdanlarının dağıtımına ve doğum, ölüm, evlilik, göç, askere alım ve vergi ödemeleri gibi olaylar için kayıt tutulmasına başlandığı anlaşılıyor.
KAYNAK: Prof. İbrahim Yılmazçelik/ Fırat Üniversitesi
