Günümüzün hızlı tempolu yaşamında, bedenimizin ihtiyacı olan besin maddelerini almak her zaman mümkün olmayabilir. Özellikle de D vitamini gibi hayati bir vitaminin eksikliği, pek çok sağlık sorununa davetiye çıkarabilir. Bu haberimizde, D vitamini eksikliğinin belirtileri, kaynakları ve sağlıklı bir yaşam için bu vitaminin önemi üzerine detaylı bir inceleme yapıyoruz.
Kalsiferol olarak da bilinen D vitamini, adeta bedenimize güneşin hediyesi gibi. Ancak, modern yaşam tarzımızın getirdiği kapalı alanlarda geçirdiğimiz zamanın artması ve dengesiz beslenme alışkanlıklarımız, pek çok kişinin D vitamini eksikliği yaşamasına neden oluyor. Bu eksiklik, yorgunluk, kemik ağrıları, depresyon gibi birçok sağlık sorununa yol açabilir.
D vitamini ihtiyacını karşılamak için en etkili yol, güneş ışığına maruz kalmaktır. Ancak, dengeli ve güneşin zararlı etkilerinden korunarak yapılmalıdır. Ayrıca, beslenme düzenimize D vitamini açısından zengin gıdaları eklemek de önemlidir. Yağlı balıklar, yumurta sarısı ve peynir gibi besinler, doğal D vitamini kaynakları arasında yer alır.
D VİTAMİNİ KAÇ OLMALI?
D vitamininin normal aralığı mililitre başına nanogram (ng/mL) olarak ölçülür. 20 ile 50 ng/mL arasında bir seviye vücudun sahip olması gerektiği düşünülen D vitamini seviyeleridir. 12 ng/mL seviyelerinin altı ise düşük olarak kabul edilir.
Vücuttaki D vitamini yetersiz olduğunda ortaya çıkan D vitamini eksikliğinde, vücut kalsiyum ve fosfor emilimini olması gerektiği gibi yapamadığı için kemik ve kas ağrısı, kaslarda zayıflık, yorgunluk, sık hastalanma, depresyon ve anksiyete, yaraların geç iyileşmesi ve saç dökülmesi gibi belirtiler ortaya çıkar.
D VİTAMİNİ GÜNLÜK İHTİYACI NE KADARDIR?
D vitamini ihtiyacı yaşa ve kişiye göre değişkenlik gösterir. 1 yaşına kadarki bebeklerde 400 IU yeterli iken, 1 yaşından sonraki 600 IU alınması gerekir. 70 yaşından sonra günlük D vitamini ihtiyacı artmaktadır. Düşük D vitamini seviyeleri, özellikle kemikler ve kaslar ile ilgili bir dizi soruna yol açabilir.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NEDEN OLUR?
D vitamini eksikliğinin en yaygın nedenleri, D vitaminin kaynağı olan güneş ışınlarına yeterince maruz kalmamak, koyu cilt pigmentine sahip olmak, d vitamini alınabilecek yağlı balık gibi besinlerin az ya da hiç tüketilmemesi, böbrek veya karaciğer yetmezliği, ilaç kullanımı, lenfoma gibi kanser türleri ve ailede bu öykünün bulunması veya çocuklukta raşitizim hastalığına yakalanmış olmaktır.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
D vitamini seviyesi düşük olduğunda, vücut, kas ve kemik ağrıları, yorgunluk, ciltte solgunluk, saç dökülmesi, baş ağrısı, el ve ayakların ısınamaması ve üşümesi, daha sık hastalanma ve uykusuzluk ortaya çıkan belirtilerdir. Uzun süreli ve aşırı D vitamini eksikliğinde kemik yoğunluğu kaybı, kemik erimesi ve kırık oluşumu da görülebilir. Çocuklarda görülen raşitizim hastalığı da D vitaminin uzun ve aşırı eksikliğinin bir belirtisidir.
Kemik ağrısının ön planda olduğu D vitamini eksikliği belirtileri şunlardır:
- Kemiklerde ve vücut genelinde ağrı
- Genel yorgunluk, halsizlik ve enerji eksikliği
- Isınamama ve el-ayak parmaklarında üşüme
- Tırnakların kırılgan hale gelmesi
- Saç dökülmesi
- Uykusuzluk
- Tekrar eden baş ağrıları
- Depresyon ve kaygı sorunları yaşama
- Yaraların daha geç iyileşmeye başlaması
- Daha sık hastalanma
- İştahta azalma
- Göz altında morluklar meydana gelmesi
- Kilo artışı
- Terleme
- Acıya karşı hassasiyetin artması
- Uzun süreli ve çok fazla d vitamini eksikliğinde kemik erimesi
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİNDE NE OLUR?
Vücuda alınan D vitamini yetersiz olduğunda şu sorunlar ortaya çıkabilir:
- Osteomalasia denilen erişkin donemde görülen kemik hastalığı
- Kas ve kemik ağrısı
- Kemik erimesi ve kırılmaları
- İskelet deformitelerine neden olan raşitizm hastalığı
- Kemik metabolizmasının gelişememesi
- Bağışıklık sisteminin düşmesine bağlı hastalıklarla mücadele yetersiz kalma
- Obezite oluşumu
- Uyku bozuklukları
- Alzheimer hastalığına zemin oluşturur
- Kronik yorgunluk meydana gelir
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NELERE NEDEN OLUR?
D vitamini eksikliği kişilerde; kanser, kronik yorgunluk, diyabet, hipertansiyon, depresyon, romatizma ve kalp hastalıkları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. D vitamini eksikliği; kemik yoğunluğunu da olumsuz etkiler ve kemik hastalıklarına davetiye çıkarır.
- Kemik erimesi ve kemik hastalıkları
Kemikler de tıpkı diğer dokular gibi canlı bir yapıya sahiptir ve uzun süreli D vitamini eksikliği kemik yapısında bozulmalara, kemik erimesi oluşumuna ve kas güçsüzlüğüne sebep olabilmektedir. D vitaminine bağlı olarak çocuklarda raşitizm, erişkinlerde kemik yumuşaması, ilerleyen yaşlarda da osteoporoz oluşabilmektedir. Raşitizm, D vitamini eksikliğinden dolayı kemiklerin yumuşaması ve zayıflaması anlamına gelir. Bu hastalık, bacaklarda eğrilik, el ve ayak bileklerinde kalınlaşma, büyüme geriliği, göğüs kemiği deformitesi gibi kemik yapısında kalıcı bozukluklara neden olabilmektedir.
D vitamini eksikliğinde kemik erimesiyle birlikte kemik ağrısı görülebilmekte ve bu tüm vücutta hissedilebilmektedir. İlerleyen zamanlarda halsizlik de bu ağrılara eşlik edebilir. Kemiklerin güçlendirilmesi için omega-3, kalsiyum, magnezyum, potasyum ve D vitamini içeren besinler tüketilmelidir. İlerleyen yaşlarda kendini gösteren kemik erimesinden korunmak için sağlıklı beslenmek ve diğer vitaminlerle birlikte D vitamini seviyesini korumak gerekmektedir. İlerleyen yaşlarda kemik sorunun yaşanmaması için bebeklik döneminde anne sütü tüketiminin önemi büyüktür.
- Şeker ve kalp hastalıkları
Şeker hastalığı, inme, kalbe bağlı ölüm riski, yüksek tansiyon gibi sorunlar da D vitamini eksikliğinin yol açabileceği sağlık sorunları arasında yer almaktadır.
- Kanser
D vitamini eksikliği kanser oluşumunu tetikleyebilir. Özellikle meme kanserinin D vitamini eksikliği ile bağlantısı olduğu düşünülmektedir. Meme kanserine yakalanmış ve D vitamini değeri yüksek olan kadınların, bu değeri daha düşük olanlara göre yaşam süreleri daha uzundur. Meme kanserine yakalanmış kişilerin D vitamini seviyesinin 50 ng/ml ve üzerine çıkarılması tedaviyi olumlu yönde etkilemektedir.
D vitamini, hücreler arasındaki iletişimi arttırdığı için hızlı bölünmelerini engellemektedir. Hücrelerin anormal bir şekilde çoğalmasını engelleyerek buraya kan akımını hızlandırmakta ve kanser hücrelerinin beslenmesini yavaşlatmaktadır. Zararlı hücreler de beslenemediği için bir süre sonra yok olmaktadır.
Kapalı ortamlarda yaşayan kadınların D vitamini seviyeleri 17 ng/ml civarındadır. Kansere yakalanmamış kadınlarda D vitamini seviyesi en az 30 ng/ml civarında olmalıdır. D vitamini seviyesi 50 ng/ml ve üzerine çıkınca meme kanserine yakalanma riski %50 azalmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre D vitamini eksikliği meme kanseri dışında akciğer, kalın bağırsak ve prostat kanseri riskini de artırmaktadır.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NASIL ANLAŞILIR?
Yorgunluk, kemik ağrısı, kaslarda zayıflık, saç dökülmesi, üşüme, depresyon ve ruh hali değişimi d vitamini eksikliği ile ilişkili en yaygın etkilerdir.
Sıralanan belirtiler D vitamini eksikliğini işaret eder:
- Halsiz ve bitkin hissetme
- Uyku sorunları
- Kemik ağrısı
- Kaslarda zayıflık ve ağrı
- Depresyon
- Saç dökülmesi
- İştah kaybı
- Daha sık ve kolay hastalanma
- Üşüme
- Cildin soluklaşması
- Kaslardaki zayıflamaya bağlı yürümede güçlük
- Acıya karşı artan hassasiyet
HASTALIK OLUŞABİLECEK RİSK GRUPLARI
- Açık tenliler
- Yaşlılar
- Diyabet hastaları
- Kapalı ortamlarda çalışanlar ve kapalı giyinenler
- Yüksek faktörlü güneş koruyucu kullananlar
- Böbrek ve karaciğer hastalıkları olanlar
- Beslenme bozukluğu olanlar
- Mide ameliyatı olanlar
- Gebelik ve emzirme döneminde olanlar
- Epilepsi ilacı kullanan kişiler
- Kortizon kullananlar
- Çölyak hastalığı olanlar
D VİTAMİNİN FAYDALARI NELERDİR? NE İŞE YARAR?
D vitaminin en önemli faydası vücudun kalsiyum ve fosforu emmesine ve tutmasına yardımcı olarak, kemikler yapısının sağlıklı oluşmasını ve sağlıklı kalmasını sağlamasıdır. Raşitizim hastalığının oluşmasını önlemede ve iyileştirmede de etkilidir.
D vitamini faydaları şu şekilde sıralanabilir:
Kasları ve kemikleri korur
Fosfor ve kalsiyum maddelerinin kan seviyelerini dengeleyen vitamin, D vitaminidir. Diş ve kemik sağlığı açısından son derece önemlidir. Kalsiyumun bağırsaklarda emilimini sağlarken böbreklerde de kalsiyum kaybını azaltmaktadır. Kemiklerin kalsiyum birikimi ile sertleşmesi D vitamini ile gerçekleşmektedir. Kas gücünü ve kas kütlesini arttırdığı için özellikle yaşlılarda görülen düşme durumlarını azaltmaktadır. Kemik erimesine neden olan paratiroid hormonun salgılanmasını önlemektedir. Kas ve kemik sağlığı için vitamin alımına ve beslenme düzenine özen gösterilmesi son derece önemlidir.
Diyabete karşı korur
D vitamini diyabete karşı koruma özelliğine sahiptir. Yeterli D vitaminine sahip olan çocuklarda Tip 1 diyabetin azaldığı, düşük olanlarda ise Tip 2 diyabetin arttığı görülmektedir. Ayrıca metabolik sendrom gibi durumlar, D vitamini eksikliği görülen kişilerde ortaya çıkar.
Bağışıklık sistemini korur
Bağışıklık sistemini güçlendiren vitaminler arasında D vitamini de yer almaktadır. Bağışıklığı güçlendirerek hastalıklara karşı koruma sağlayan D vitamini, vücuttaki tüm hücreler için yararlıdır. Ülseratif kolit, Crohn, Multipl Skleroz (MS) gibi bağışıklık sisteminin neden olduğu hastalıklarda düşük D vitaminine rastlanmaktadır. Yeterli D vitamini ile bu hastalıkların önlenebildiği görülmektedir.
Kalp sağlığını korur
D vitamini kalp sağlığına ve hastalıklarına iyi gelmektedir. Yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, bazı kanser türleri ile ilgili hastalıklara karşı koruyucu etkisi vardır.
D VİTAMİNİ NELERDE BULUNUR?
Vücudun ihtiyacı olan D vitamini, en önemli kaynağı olan güneş ışınları dışında şunlarda bulunur:
- Somon, uskumru ve sardalya gibi yağlı balıklar
- Kırmızı et ve karaciğer
- Tavuk ciğeri
- Yumurta sarısı
- Peynir ve tereyağı gibi süt ve süt ürünleri
- Maydonoz
- Isırgan otu
- Kahvaltılık tahıllar D vitamini alınabilecek gıdalardır.
Sıcak yaz günlerinde öğlen güneşine uzun süre maruz kalmanın negatif etkileri olabileceği için sabah ve öğleden sonraki saatlerde gün ışığına çıkmak iyi olacaktır. Güneş ışığı gereksinimi, kişilerin ten rengine, yaşına ve güneşlenme şekline göre değişiklik gösterebilir. Deri rengi koyu olan kişilerin yeterli D vitaminin deride oluşabilmesi için özellikle kış aylarında daha uzun süre güneş ışığına ihtiyacı vardır.
D VİTAMİNİ TAKVİYESİ
D vitamini takviyesi (d vitamini ilaçları) doktor kontrolünde alınmalıdır. Yapılan testlerde vücutta D vitamini eksikliği tanısı konuldu ise günlük ihtiyacın karşılanması için oral yolla alınan vitamin hapları yazılabilir. Daha yüksek dozlu D vitamini ihtiyacı söz konusuysa kalçadan enjeksiyon ile D vitamini verilebilir. D vitamini hapı ya da D vitamini damlası yağlı yemeklerle alındığında vitaminin emilimi daha fazla olmaktadır.
D VİTAMİNİ YÜKSEKLİĞİ ZARARLI MIDIR?
Her şeyin fazlası vücut için zararlıdır. D vitamini miktarı için de aynı şey geçerlidir ve fazlası zehirlenmelere sebebiyet verebilmektedir. Yağda depolanan ve idrar ile atılamayan D vitamini için yüksek seviye aralığı 125 nmol / l veya daha fazladır. Yüksek D vitamini seviyesi, organlarda ve yumuşak dokularda kalsiyum birikimlerine yol açabilmektedir. D vitaminin gelişigüzel kullanılması yüksek kan düzeylerine sebebiyet verebilir. Fazla miktarda D vitamini kullanılmasının zararları aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Doku ve eklem kireçlenmelerine
- Böbrek taşı oluşumuna ve böbrek hasarına yol açabilmektedir
- Hipertansiyona yol açabilir
- Kanda kalsiyum yükselmesine neden olabilmektedir.
Öte yandan fazla D vitamini zehirlenmelere yol açabilmekte ve bu zehirlenme sonucunda gelişen böbrek yetmezliği ve kalp yetmezliği ölüme sebep olabilmektedir. Erken toksisite (zehirlenme) belirtileri kemik ağrıları, sersemlik, ağız kuruluğu, kabızlık, sürekli baş ağrısı, susuzluk, kas ağrısı, iştahsızlık, mide bulantısı, kusma, düzensiz kalp atışı şeklinde görülebilmektedir. Kronik toksisite belirtileri ciltte kaşıntı, mide bulantısı, cinsel isteksizlik, şiddetli mide ağrıs, psikiyatrik problemler, kemik ağrısı, idrarda bulanıklık, gözlerin ışığa karşı hassas olması, kusma gibi durumlarla kendini belli edebilmektedir.
Not: Güneş ışınları, D vitamini fazlalığını yok ettiği için güneşlenme ile D vitamini zehirlenmesi meydana gelmemektedir.
D VİTAMİNİ DÜŞÜK OLDUĞUNDA NE OLUR?
Halsizlik, kas ve kemiklerde güçsüzlük ve ağrı, uyku sorunları, saç dökülmesi, kaslarda zayıflık, daha sık hastalanma, cildin soluklaşması ve sürekli üşüme yanı sıra depresyon ve üzüntüye neden olan ruh hali değişimleri d vitamini eksikliğinin neden olduğu sorunlardır.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ KAÇ GÜNDE DÜZELİR?
D vitamini eksikliği durumunda, gerek takviye, gerek besin gerekse de enjeksiyon gibi yöntemlerle düzenli D vitamini alımı sağlanmaya başlandıktan sonra ki 4-6 hafta içinde iyileşme görülmeye başlanır. Bu elbette vücudun durumuna, altta D vitaminin düşmesine neden olan ciddi bir sağlık sorunu bulunmaması ile de ilişkilidir.
