Batı Dünyasının cazari (Gazari) olarak adlandırdığı Ebul İz El Cezeri, icat ettikleriyle Leonardo Da Vinci'ye de ilham kaynağı oldu.
Cizreli büyük mucit mühendislerin piri bilgisayarın temelini atan bilgin, fizikçi nakkaş, ressam heykeltraş, fen, teknik ve sanat adamı El Cezeri, robotlar saatler su makineleri, sağlık gereçleri, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makineninin mucidi. Dünyanın ilk sibernetik bilgini Ebul İz, Cizre Dağkapı (Tor) Mahallesi Lale Sokak'ta 1153 yılında doğdu. Botan Aşiretine mensup olduğu Cizreli olduğu için El Cezeri adını aldığı kaydediliyor.
Tam adı kitaplarda ismail Ebul-iz Bin Razzaz el Cezeri olarak geçen mucit Batı dünyası'nda Cazari (Gazari) olarak adlandırılıyor.
Yaptıklarını bilim insanlarının 600 yıl sonra kullanmabildiği Cezeri, ölümünden yıllar sonra Da Vinci'ye de ilham kaynağı oldu.
Cezeri yazdığı kitapta cihazlarının kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle gösteriyor.
Batı yazınında M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cezeri’ye aittir.
Dünyada sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim adamı olan Cezeri’nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturuyor.
Cihazın kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle gösterdiği kitapta Cezeri, tatbikata çevrilmeyen her teknik ilmin, doğru ile yanlış arasında kalacağını ifade ediyor.
Kiitaplarının özgün kopyası günümüze kadar ulaşılmayan Cezeri'nin kitaplarının bilinen 15 kopyasından 10’unun Avrupa’nın farklı müzelerinde, 5'inin Topkapı ve Süleymaniye kütüphanelerinde yer almaktadır.
Cezeri'nin bir özelliği de teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla deneysel çalışmalar yaptığı ve cihazların önceden kâğıttan maketlerini inşa edip geometri kurallarından yararlandığıydı.
Cezeri, ilk hesap makinesinden asırlar önce aynı sistemle çalışan benzer bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanarak, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başaran mucitti.
SUYUN GÜCÜYLE ÇALIŞAN HİZMETÇİ
Cezeri, otomatik kontrollü makinelerin ilki sayılan Jacquard’ın otomatik dokuma tezgahından 600 yıl önce suyun gücüyle otomatik çalışan hizmetçiyi geliştirdi. Değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçi dünyada üretilen ilk robot oldu.
Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle denge kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen Cezeri, bazılarında ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, Cezeri’nin otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.
DİYARBAKIR ULU CAMİ'DEKİ GÜNEŞ SAATİ
El Cezeri'nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii’nde bulunan ve halen ziyaretçilerin ilgisini çeken ünlü güneş saatidir.
Çok başarılı ve iyi bir mühendis olan Cezeri, dünyada ilk defa robot yapmış kişidir ve günümüzdeki sibernetik alanının ilk kurucusudur. Kitâb fî Maʿrifeti’l-ḥiyeli’l-hendesiyye (el-Câmiʿ beyne’l-ʿilm ve’l-ʿameli’n-nâfiʿ fî ṣınâʿati’l-ḥiyel) adlı ünlü eserini Emîr Nâsırüddin Mahmud’un isteği üzerine kaleme almıştır.
LEONARDO DA VİNCİ
Leonardo di ser Piero da Vinci (15 Nisan 1452 - 2 Mayıs 1519), Rönesans döneminde yaşamış İtalyan hezarfen, döneminin önemli bir filozofu, astronomu, mimarı, mühendisi, mucidi, matematikçisi, anatomisti, müzisyeni, heykeltıraşı, botanisti, jeoloğu, kartografı, yazarı ve ressamıdır.
En tanınmış yapıtları Vitruvius Adamı (1490-1492), Mona Lisa (1503-1507) ve Son Akşam Yemeği'dir (1495-1497). Rönesans sanatını doruğuna ulaştırmış, yalnız sanat yapısına değil, çeşitli alanlardaki araştırmaları ve buluşlarıyla da tanınan, dünyanın gelmiş geçmiş en büyük sanatçılarından ve dehalarından biri kabul edilmektedir.
Çıraklığı süresince Leonardo resim, heykel, mimari, geometri, doğa bilimleri ve müzik gibi geniş bir yelpazede tecrübe edindi.
