Karbonhidratlar, sağlıklı bir yaşamın temel yapı taşlarından biridir ve vücudun enerji ihtiyacını karşılamak için kilit bir role sahiptirler. Ancak, bu önemli besin maddesinin ne olduğu, içerdiği besinler ve sağlığımız üzerindeki etkileri hakkında bilgi sahibi olmak hayati önem taşır. İşte karbonhidratlar hakkında merak edilen her şey!
KARBONHİDRAT NEDİR?
Karbonhidratlar, vücudun temel enerji kaynağı olan organik bileşiklerdir. Karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşurlar ve meyve, sebze, tahıl gibi birçok besin maddesinde bulunurlar. Temel görevleri vücuda enerji sağlamak ve hücre oluşumunda rol oynamaktır.
HANGİ BESİNLERDE KARBONHİDRAT BULUNUR?
Tahıllar, baklagiller, sebzeler, meyveler, tatlılar ve kuru yemişler karbonhidrat açısından zengin besinlerdir. Bulgur, mercimek, patates, incir, bal gibi birçok gıda karbonhidrat içerir ve sağlıklı beslenme için önemli birer kaynaktır.
KARBONHİDRAT ÇEŞİTLERİ:
Karbonhidratlar, basit ve kompleks olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Basit karbonhidratlar hızlı enerji sağlar ve şekerlemelerde, beyaz un içeren ürünlerde bulunur. Kompleks karbonhidratlar ise yavaş sindirilir ve tahıllar, baklagiller gibi sağlıklı besinlerde bulunur.
KARBONHİDRATIN VÜCUTTA ROLÜ
Karbonhidrat enerji verir mi, sorusu karbonhidratın ne işe yaradığını merak edenler tarafından sıklıkla sorulur. Karbonhidratlar vücudun en temel enerji kaynaklarıdır. Her ne kadar temel görevi vücuda enerji sağlamak olsa da karbonhidratlar vücudun birçok sisteminin düzenli bir şekilde çalışmasında etkin rol oynar.
Sindirim sisteminin düzenli şekilde çalışmasında, lif içeriği nedeniyle kan pıhtılaşmasında, üreme ve bağışıklık sisteminin desteklenmesinde karbonhidratların etkisi fazladır. Karbonhidratlar aynı zamanda kanser ve kan hastalıklarının önlenmesine de yardımcı olur. Beynin tek enerji kaynağı olan karbonhidratlar DNA ve RNA'da da bulunur. Ek olarak karbonhidratlar kasların korunmasına yardımcı olur, kalp sağlığını destekler, diyabeti önlemede etkindir ve fazla enerjinin depolanmasını sağlar.
KARBONHİDRATIN ÖZELLİKLERİ
Karbonhidratların en belirgin özellikleri şunlardır:
• Vücudun ihtiyacı olan enerjinin %55-60'ını karşılar,
• Beyin dokusu enerji ihtiyacını karşılamak için yalnızca karbonhidratları kullanır,
• Antiketojeniktir,
• Su ve elektrolitlerin vücutta tutulmasını sağlar,
• Bağırsakta patojen bakterilerin çoğalmasını engeller ve yararlı bakterilerin çoğalmasını sağlar,
• Kan lipitlerini düşürücü etki gösterir.
GÜNLÜK KARBONHİDRAT İHTİYACI
Her bireyin günlük karbonhidrat ihtiyacı yaş, cinsiyet, kilo ve fiziksel aktivite düzeyine göre değişir. Ancak genel olarak sağlıklı bir yetişkinin günlük kalori ihtiyacının yarısından fazlasını karbonhidratlardan karşılaması önerilir.
KARBONHİDRATIN SİNDİRİMİ
Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar ve ince bağırsaklarda tamamlanır. Pankreas tarafından salgılanan amilaz enzimi karbonhidratları glikoza kadar parçalar. Karbonhidratlar karbonhidrataz enzimleri tarafından sindirilir. Midede nişastayı ve diğer karbonhidratları sindirecek herhangi bir enzim bulunmadığında midede karbonhidrat sindirimi görülmez.
Polisakkarit, oligosakkarit ve disakkaritlerin parçalanması sonucu oluşan monosakkaritler fosfor ile esterleşir ve ince bağırsakta emilerek kana karışır. Kana karıştıktan sonra organlara dağılan monosakkaritlerse ya katabolik tepkimeler sonucunda enerji üretiminde kullanılır ya anabolik tepkimelerle bazı moleküllerin yapısına girer ya da daha sonra kullanılmak üzere glikojen şeklinde depolanır.
FAZLA KARBONHİDRAT TÜKETİMİ
Fazla karbonhidrat tüketimi başta kilo alımı olmak üzere birçok soruna neden olur. Özellikle de basit karbonhidratların fazla tüketimi kan şekerinin hızlı yükselmesine bağlı olarak insülin direncine ve dolayısıyla diyabet riskine yol açar. Aynı zamanda vücut fazla karbonhidratı glikojene dönüştürerek depoladığından fazla karbonhidratlar yağa dönüştürülür.
Fazla karbonhidrat tüketimi yemeklerden sonra yorgun hissedilmesine, hazımsızlığa, şişkinliğe, aşırı tatlı tüketim ihtiyacına ve daha fazla karbonhidrat tüketim isteğine neden olur. Hızlı kilo alıp verme, bağırsak hareketlerinde dengesizlik ve karın bölgesinde yağlanma da fazla karbonhidrat tüketiminin neden olduğu diğer problemler arasındadır.
