Diyarbakır tarihinde var olan çok sayıda çarşılarla ekonomik haraketliliği sağladı.
Müslüman, gayrimüslim nüfusun karşılıklı ticari ve kültürel etkileşimde bulunduğu, birbirleriyle aynı sokakları, pazarları, çarşıları paylaştığı mekan olması, Diyarbakır'ı her yönden ilgi çeken bölge haline getirmiştir.
Ermeni ve Süryanilerin çoğunlukta olduğu şehrin ticaret sektöründe de önemli oranda söz sahibi olan garimüslimler, yaşam standartları bakımından da Müslüman halkın pek çoğundan gayet iyi durumda bulunuyordu. Öyleki, XIX. yüzyılın ilk yarısından itibaren Diyarbakır'da idarî yönetim birimlerinde de etkilerini göstermeye başladı.
YAHUDİLER ÇARŞISI
Diyarbakır'da 1600'lü yıllarda 66 çarşı bulunduğu kaydedilen Diyarbakır ile ilgili salnamede, çarşıların kent ticaretinde ekonomik çarkların dönmesinde önemli yere sahip olduğu ifade ediliyor.
Ünlü Seyyah Evliya Çelebi 1654’de Diyarbakır’da 66 adet esnaf çarşısı olduğunu belirtir. İngiliz Seyyah Buckhingam da 1815 yılında geldiği Diyarbakır için 1500 tezgah şal üretimi, 500 tezgah pamuk basıcısı, 300 deri imalatçısı, 100 demirci dükkanından bahseder.
Diyarbakır'da 66 çarşının olduğunu belirten Evliye Çelebi'nin bahsettiği çarşılar arasında Hasan Paşa Çarşısı, Kürkçüler Çarşısı, Kaledibi Çarşısı, Semerciler Çarşısı, Palancılar Çarşısı, Bakırcılar Çarşısı, Demirciler Çarşısı, Melek Ahmed Çarşısı, Yeni Çarşı, Uzun Çarşı, Kılıççılar Çarşısı, Meyveciler Çarşısı ve Yahudi esnafının çoğunlukta olması nedeniyle Yahudiler Çarşısı denen çarşı, İplik Çarşısı, Kitapçılar Çarşısı, Haşimzade Çarşısı yer alıyordu.
Seyahatnamede, çarşıların yanı sıra, Sipahi Pazarı, Sinek Pazarı Yoğurt Pazarı, Saman Pazarı, Kömür Pazarı, Buğday Pazarı ve hanların olduğu da kaydediliyor.
Günümüzde ise bu çarşı, pazar ve hanlardan sadece bir kaçı ayakta kalabildi.
EN ESKİ PAZAR; BUĞDAY PAZARI
Günümüzde halen işlevini sürdüren pazarlar arasında en eski pazarın da Buğday Pazarı olduğu belirtilirken, yapının ne zaman yapıldığı bilinmiyor.
Diyarbakır Buğday Pazarı’nın büyük olasılıkta XVI. yüzyıldan önceki yıllarda yapıldığı tahmin ediliyor.
KUYUMCULAR ÇARSISI NE AMAÇLA YAPILMIŞTI
Eski Belediye binası karşısında yer alan ve halen Kuyumcular Çarşısı olarak kullanılan kapalı bölüm, 1940’lı yıllarda Demirciler Çarşısı, 1950’li yıllarda Kasaplar ve Sebzeciler Çarşısı, 1980'li yıllarda da Kuyumcular Çarşısı oldu.
Diyarbakır Kuyumcular Çarşısı yakınında yer alan Diyarbakır Bedesteni de XVI.
yüzyılda yapılan ve Osmanlı Bedestenleri arasında mimarisi, planı, düzeni olarak
önde gelen eserler arasında bulunuyordu.
Ancak Diyarbakır’ın l894 yangınında büyük zarar gören bedesten l914 yangınında da büyük zarar görünce tamamen ortadan kalktı.
