Kadim kent Diyarbakır'da bir zamanlar yaşayan Süryaniler ona Kukfo, Yahudiler Hebene (xebene) ve Ermeniler Purut derlerdi.
Dünyada yaşamın 9 bin yıldır kesintiye uğramadan devam ettiği ender kentlerden biri olan Diyarbakır uygarlıklar, imparatorluklar, kavimler, inançlar ve mezheplere ev sahipliği yaptı. Kentte bir zamanlar farklı inanç ve mezheplerden olan insanlar, barış içinde birlikte yaşadı.
İNSANLIK TARİHİ KADAR ESKİ OLAN TESTİLER
Fotoğraf: Adil Tekin
Tarihte ürettiği bir çok ürünle öne çıkan Diyarbakır testileriyle de ünlüydü. İnsanlık tarihi kadar eski olan testiler, kent yaşamında önemli bir yere sahipti. Ancak, testi üretimi talep azalınca, 1987 yılından sonra artık eskisi kadar üretilmez oldu.
Kış aylarında azgın akan Dicle Nehri'nin bahar aylarında suyunun azalmasıyla ortaya çıkan kırmızı ve killi toprak en iyi ve sağlam testi için en uygun hammadde olarak kabul görürdü.
Testiler, Hıristiyan mezhebine bağlı, Süryani, Ermenilerin yanı sıra Yahudiler tarafından da üretilirdi. Testilerin üretim yeri de bardak haneler ve tuğla hanelerdi.
TESTİYE VERİLEN ADLAR
Fotoğraf: antolojidiyarbakir
Müslüman olsun gayri Müslim olsun tarihte, saklamak ve yaz aylarında suyu serin tutması insanların tercih ettiği bir üründü testiler.
Binlerce yıl gündelik yaşamın temel ihtiyaçlarını karşılayan, saklama-koruma işlevine göre testilere ''Desti-Şerbık, Kup-Kuz, Dene Den'' adları verilirdi.
Testilerin üretildikleri yere, Alevi ustalar Bardak haneciler, Süryani ustalar Kârhaneciler, Ermeni ustalar Purut hane, Kürt ustalar Desticiler, Yahudiler ve Diyarbakırlılar da Hebeneciler (xabene) derdi.
Testiye Süryaniler Kukfo-Kahfırto, Ermeniler Purut, Kürt köylüler Desti, şehirli Diyarbakırlılar ve Yahudiler Hebene adı verilirdi.
Kırsal alt yerleşim alanlarında ekmek pişirme için kullanılan tandırlar benzer toprakla yapılmasına rağmen katılan kil, sönmüş kireç ve kullanılan su gibi malzemeler bunları birbirinden ayırır. Bu zengin ve verimli, toprağı önceleri Sur içine taşıyan Tuğla hane (Harman tuğla) ve Testi haneler kullanırdı.
Diyarbakır Yahudilerinin oturdukları Saraykapı ve Yenikapı Semtlerinde kutsal mekân, mezarlıklar ve ibadethanelerin yanı sıra yıkık hamamın bulunduğu Gâvur Meydanı denilen alanda (şimdiki Arap Şeyh Mahallesi) bilinen ''yıkık hamam'' kalıntısı olan yerde en eski testi haneler bulunuyordu.
HEBENE (XEBENE) VE TESTİLERE VERİLEN DİĞER ADLAR
Hebene: Geniş ağızlı ve kapaklı büyük su saklanan küp ve yoğurt kabı olarak yapılan yassı çömlek.
Pohrıng-: Camiler için kullanılan çatı oluklarında kullanılan isim.
Dizık: İçinde yemek yapılan çömleklere denir.
Tung: Kanalizasyon için kullanılan yuvarlak su borusu.
Çıronek: Evlerin dam üstünde su birikimin engellemek için kullanılır.
Cırdon: İçine su konularak küçük ebatlı çocuklar için üflenen oyuncak.
Arapça testi, Kevak - Kavak olarak adlandırılırken, testiciliğe de Kevoko, Kevokê denir, Kuz (Tasik- Tas), Kozê- (Kadeh), Küçük Testi (Şerbik)
Kürtçe olarak ise testiler şöyle adlandırılır:
''Cerik, Kuzik,Guzik, Tirar, Kefşik, Misîn, Sênîk, Perdax, Perdak, Kewask, Teşt, Hustî, Agirdan, Kuçik, Tenur, Linik (Linê çar çembil), Dizik, Duherk, Ahink, Bişuk, Qelun (Kalun), Şadank, Şîşe, Binkasik.''
Kaynak: Araştırmacı yazar Ramazan Ergin
