cermikgazetesi.com - (özel -Özgür Ayaydın)
Yaşamın binlerce yıldır kesintisiz sürdüğü Diyarbakır’ın belleğinin çekirdeğini oluşturan Sur’dan 80 yıl önce başlayan kaçışın hikayesi neydi. 8 bin yıl boyunca surların içinde varlığını sürdüren kent sakinleri, 1950’lerde niye Sur’u terk edip modernitenin inşaası olan Yenişehir’e taşındı. Sur’dan o dönemde taşınan Diyarbakır’ın köklü ailelerinin temsilcileri Sur’dan çıkışı, Diyarbakır’ın ilk apartmanı olan Victoriya Spartmanını, o dönem Diyarbakır’ın Taksim caddesi olan Lise caddesini anlattı.
Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Derneği, (DKVD) kentin görsel hafızasında, “Diyarbakır’da modernitenin inşaası Yenişehir” başlığı ile kenttin Sur’u terk edişinin hikayelerine ışık tuttu. Diyarbakır’ın binlerce yıldır kesintisiz yaşam süren, farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, zengin ve çeşitli kültürel birikimiyle özel ve özgün bir kent olduğu belirtilirken, “ Diyarbakır’ın belleğinin çekirdeği, tarihi merkezi Suriçi, ev sahipliği yaptığı medeniyetlerin izlerini ve akışlarını dinamik yaşamıyla harmanlayarak kendine özgü bir kültür yaratmıştır. Fakat 8 bin yıl boyunca yalnızca surların içinde varlığını sürdüren kent, geçtiğimiz son 150 yılda büyük bir kırılma yaşayarak modernleşen bir dokuyla surların dışına çıkmış” denildi.
Halil Değertekin, Halit Ötük, Perran Ocak Tokgöz, Mehmet Mercan, Hayriye Oya Akalınlar, Orhan Cezmi Tuncer, Turuman Şakarer, Dilaviz Işık ve Can Şakarer’in tanıklığı ve anlatımı ile Sur’dan kaçışın öyküsünden bazı kesitler şöyle:
“Diyarbakır’da Sur içinde resmi daireler yoktu. 1900’lerin başında Kurt İsmail Paşa, paşa olarak geliyor. Valilik yapıyor, kışlayı Sur dışında yapıyor. Memur subayların evlerini de orada yapıyor ki her gün fayton ile Sur’a gidip gelsinler”
“1950’lerdeki başlayan Kooperatifçilik kentti Sur’dan çıkarttı”
“1950’lerden sonra şehir Sur’dan taşınmaya başlamış, önce kamu binalarını yapmışlar. Önce sinemayı, ardından Orduevini sonra kamu lojmanlarını Sur’n dışında yapmaya başlamışlar. Ve o yıllarda Sur’un dışında bugünkü Yenişehir’de Kooperatifler kurulmaya başlanıyor. Daha sonra doktorlar, mühendisler, havacılar, sağlıkçılar kurdukları kooperatiflerle şehrin surdan koparmaya başlamışlar”
“Sur’da 1960’lı yıllarda kalmanın tadı tuzu kalmamıştı. Komşularımızın yarısı boşaltmıştı. Millet ‘apartman apartman’ diye Sur’dan çıktı. Tabi şehir evlerinin zahmeti çoktu. Avlunun temizliği, su dert, tuvalet dert, kışın bir dert , annelerimiz illa şehir dışına çıkalım diye bir akıma girdiler. Hanımların aklı fikri şehir dışına çıkmaktı”
“1960’yı yıllarda şehir modası çıktı. Bir zamanın modern konakları artık sıkmıştı. Şehrin dışına taşınma özentisi vardı, herkes daha modern yapılar diye şehirden çıkmaya çalışıyordu. Böyle bir akım oldu. Şehir içi boşaldı”
“Lise caddesi Diyarbakır’da kızların görücüye çıktığı, erkeklerin evlenecekleri eş beğendiği, annelerin kız beğendiği Diyarbakır’ın en lüks caddelerinden bir olmuştu”
“Victoriya apartmanını yaptık. Viktoriya apartmanı Diyarbakır’da bir olaydı. Babam Victoriya kelimesini o kadar büyük yazmıştı ki 100 metre uzakta görülüyordu. Bazı gayri müslim dostlarımız gelip babamı uyardılar. ‘Hem Victoriya koymuşsun hem de bu kadar büyük harflerle tabela asmışsın’ diye. Babam cesur bir adamdı. Dedi ki ‘başıma ne gelirse gelsin’. Adres olarak victoriya apartmanına göre tarifler olurdu”
Diyarbakır Sur’dan moderniteye kaçış olarak değerlendirilen kaçışın öyküsünü tanıklarından dinlemek istermisiniz. Buyrun...
Haberin devamı için tıklayınız
https://www.dkvd.org/gorsel-hafiza/dkvd-sozlu-tarih-calismalari-diyarbakir-sur-bir-bellek-yolculugu-diyarbakirda-modernitenin-insasi-yenisehir
