Bugün Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da görüşülmeye başlanan Diyarbakır Surları ile ilgili UNESCO'nun hazırladığı raporda, tüm projelerin durdurulması isteniyor
UNESCO Dünya Kültür Miras Listesinde yer alan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçelerinin “Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesine” alınmaya hazırlanması ile ilgili Kent Koruma ve Dayanışma Platformu, UNESCO'nun taslak raporda yer alanları basınla paylaştı.
Taslak rapordan önce bir açıklama yapan Kent Koruma ve Dayanışma Platformu Sözcüsü Samed Ucaman Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı'nın 2015 yılında kentin yerel yönetimlerinin, sivil toplum kuruluşları ve bilim insanlarının yoğun çabası sonucunda UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası listesine alındığını hatırlattı.
Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri'nin Dünya Miras Alanı'nın varlık nedenini oluşturan Suriçi'nin iki miras alanını tamamlayan tampon bölge statüsünde oludğuna değinen Ucaman, Suriçi'nin aynı zamanda kentsel sit olarak tescilli bir alan olduğuna değindi.
YAŞANAN TAHRİBAT
Ucaman, alandaki tahribatın Suriçi’nin kamulaştırılması, alanla ilgili yetkinin Kültür ve Turizm Bakanlığından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına devredilmesiyle hız kazandığını, çatışmaların yaşanmadığı Alipaşa ve Lalebey Mahallelerinde çatışma sonrası eş zamanlı yıkım politikalarının sürdüğünü belirten Ucaman, şöyle dedi:
''Suriçi’ndeki tahribat, fiziki doku ile birlikte sosyokültürel dokuyu da yok etmiştir. Yalnızca toprak üstü değil, arkeolojik katmanlar da tahrip edilmiştir. O dönemden bugüne Suriçi’nin yüzde 46’sının tamamen yok edildiği tespit edilmiş durumdadır.
Belediyelere atanan kayyumlar ise miras alanındaki tahribatlara sebep olan projelerin öncüsü olmuş, Dicle Vadisinde özellikle de On Gözlü Köprünün çevresindeki kaçak yapılaşmaya göz yummuştur.
Tarih bilincinden, bilimden yoksun ve koruma ilkelerinden uzak merkezden alınan kararlarla alanda yürütülen çalışmaların yanlış olduğu, geri dönüşü mümkün olmayan zararlar verdiği defalarca dile getirilmiş, suç duyuruları, basın açıklamaları yapılmış, uzmanlara çağrılarda bulunulmuş, uluslararası misyonlar göreve davet edilmiş olmasına rağmen somut tek bir adım atılmamış ve tahribata sessiz kalınmıştır.''
UNESCO TASLAK RAPORU'NDAN
UNESCO Dünya Miras Merkezi’nin Reaktif Misyon Komitesi tarafından yapılan taslak raporda yer alan maddelere de değinen Ucaman raporda, miras alanında yapılmış çalışmaların büyük bölümünün yanlış olduğuna yer verildiğini söyledi.
Mirasın alanının Evrensel Üstün Değerine zarar verdiği, hatalı müdahalelerden vazgeçilmesi gerektiği belirtilen raporda, Dünya Miras Merkezi'nin, tüm bu tahribat süreçlerine dayanarak Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçelerinin ‘Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmesi için bir taslak karar hazırlandığına değinen Ucaman, taslak raporun, 9-15 Eylül 2023 tarihinde UNESCO’nun Riyad’ta gerçekleştireceği toplantıda tartışmaya açılacağını anlattı.
Ucaman, UNESCO Dünya Miras Merkezi yazdığı taslak raporda yer alan ifadelerle ilgili şunları söyledi:
''SOSYAL İLİŞKİLER TAMAMEN YOK OLDU''
''2022 Dünya Reaktif İzleme Misyonu Diyarbakır Kalesi, Hevsel Bahçeleri, Suriçi tampon bölgesi ve çevresinin 2015 yılında Dünya Mirası Listesine kaydedilmesinden bu yana önemli bir değişim geçirdiğini rapor etmektedir. Bu değişikliklerin çoğu doğrudan Taraf Devlet olan Türkiye Cumhuriyeti tarafından uygulanan projelerden kaynaklanmıştır.
UNESCO Dünya Miras Komitesi taslak kararın 7. maddesinde Alandaki uygulamaların getirdiği değişikliklere ilişkin derin endişelerini şu şekilde ifade etmiştir:
Mülkün kendisinde ve Suriçi tampon bölgesindeki mahallelerde büyük ölçekli bir yıkım, yeniden inşa veya dönüşüm gerçekleşmiştir.
Bu durum aynı zamanda geleneksel yerel toplulukların Hevsel Bahçeleri'ne olan sosyal ilişkilerinin neredeyse tamamen yok olmasına neden olmuştur. Oysa bu ilişki, alanın Dünya Mirası Listesine kaydedilmesi sırasında mülkün Evrensel Üstün Değerine katkı sağlayan temel bir ilişkidir.
'PROJELER DURDURULSUN'
Ayrıca yine 7. Maddede On Gözlü Köprü ve Dicle nehri kıyılarının hemen yakınında, hem mülk içinde hem de tampon bölgesinde inşaat, peyzaj ve altyapı projelerinin uygulanmasının,
Şehir Surlarının çevresinde Araç Yolu ve Turistik Tur Güzergâhının iç kısımlarda inşa edilmesinin,
Anıtlar üzerinde zaman zaman yapılan uygunsuz ve istilacı restorasyonların;
Alanın Evrensel Üstün Değerinin ciddi bir şekilde aşındırdığı belirtilmiştir.
TALEPLER
Dünya Miras Merkezinin kararında; Alandaki tahribatların durdurulması için Taraf Devletten talepler de bulunmaktadır.
6. maddede Suriçi Tampon Bölgesinde daha fazla yıkım ve imar da dâhil olmak üzere mülkün evrensel üstün değerini etkileyecek tüm projelerin durdurulmasını,
2016 yılı Koruma Amaçlı İmar Planı uygulamasının durdurulması ve 2012 Koruma Planına dönülmesini Taraf devlet olan Türkiye Cumhuriyetinden talep etmektedir.
Taslak kararın 9. maddesinde Mülk için hazırlanan Alan Yönetim Planının hala tam olarak uygulanmadığı,
'EVRENSEL ÜSTÜN DEĞERLER ZAYIFLADI'
Alanda uygulanan bazı projelerin mülkün Evrensel Üstün Değerini zayıflattığını ve zayıflatmaya devam ettiğini büyük endişeyle not edilmiştir.
Dünya Miras Komitesi, Taraf Devleti aşağıdaki hususlarda eyleme geçmeye ısrarla davet etmektedir:
Mülkün yönetim sistemini tamamen gözden geçirilmesi,
Mevcut yasama ve yönetim düzenlemelerinin mülkü ve tampon bölgesini etkili bir şekilde koruyup koruyamayacağını incelenmesi''
Yönetim planını gözden geçirerek, alan yönetim başkanının koordinasyon düzeyinin ötesine geçen bir rolünü revize etmek ve yerel yönetim organlarının, kuruluşlarının ve topluluklarının yanı sıra bilim insanları ve tarım gruplarının da yönetim ve karar alma süreçlerine katılımını sağlamaya ısrarla davet etmektedir.''
