Binlerce yıllık tarihe sahip, insanın yerleşik düzene geçtiği ilk yer ve 33 medeniyetin iz bıraktığı Diyarbakır, bilim, kültür ve sanat adamı da yetiştirdi.
Dokuz bin yıl yaşamın kesintiye uğramadığı dünyanın ender kentlerinden biri olan Diyarbakır'dan, barındırdığı tarihi zenginliğinin yanı sıra günümüze kadar dünyaca da tanınan çok sayıda ünlü isim çıktı.
Kayıtlarda yer alan ve isimlerine ulaşabildiğimiz işte Diyarbakır'dan çıkan o tanınmış isimler:
Ahmet Arif (1927--1991):
Şair, orta öğretimini Diyarbakır´da tamamladı. ''Hasretinden Prangalar Eskittim'' adl kitabı 1968'de yayımlandı.
Ali Emiri (1857--1924):
Araştırmacı, tezkire yazarı. Ömrü kitap okumak, yazmak ve toplamakla geçen Ali Emiri'nin zengin bir kütüphanesi vardı. Ölümünden sonra bu kitapları Fatih Millet Kütüphanesi'ne konuldu.
Faik Ali Ozansoy (1875-1950):
Şair. 1901´de Mülkiye Mektebi'ni bitirerek, kaymakamlık, mutasarrıflık ve çesitli memurluklarda bulundu. Daha sonra mülkiyede Fransızca ögretmenliği yaptı. Ögretim yıllarında bağımsız şiire yöneldi.
Süleyman Nazif (1869-1927):
Şair, yazar. Gördüğü özel öğrenimle Farsça, Arapça ve Fransızca öğrendi. Diyarbakır Vilayet Matbaası Müdürlügü ve Diyarbakır Gazetesinin basyazarlığını yaptı.
Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956):
Diyarbakır'da dünyaya gelen Tarancı, şehrin soylu ailelerinden olan Pirinççizade ailesindendir. İlkokulu Diyarbakır'da tamamladıktan sonra İstanbul'a giderek Kadıköy'deki Fransız Saint-Joseph ile Galatasaray liselerinde orta öğrenim gördü. 1944 yılından başlayarak Ankara'da Anadolu Ajansı, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Çalışma Bakanlığında çevirmen olarak çalıştı. Tedavi için götürüldüğü Viyana'da 1956'da öldü.
Tarancı'nın başlıca eserleri Ömründe Sükut, Otuzbeş Yaş, Düşten Güzel, Sonrası.
Orhan Asena (1922- 2001):
Oyun yazarı, şair, çocuk hastalıkları hekimidir. 1954-55 tiyatro mevsiminde Ankara Devlet Tiyatrosu'nda sahneye konan ''Tanrılar ve İnsanlarla oyun yazarlığına başladı. Eserlerinde tarihsel konular önemli yer tuttu.
Sevket Beysanoglu (1920-2002):
Araştırmacı, yazar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu; avukat. Çesitli dergi ve gazetelerde şiir, araştırma, deneme yazıları yayınlayan Beysanoğlu'nun Diyarbakır Kültür ve Tarihi'nin günyüzüne çıkartılmasında önemli çabaları oldu.
Ziya Gökalp (1876-1924):
Türk yazar, toplum bilimci, şair ve siyasetçidir. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak üzerine yazdığı kitapları var. ''Türk milliyetçiliğinin babası'' olarak da adlandırılan Gökalp, İstanmbul'da öldü.
Celal Güzelses (1899-1959):
Diyarbakır yöresi folkloru üstüne arastırmalar yaptı. 1943'te Diyarbakır Halk Musiki Cemiyeti´ni kurdu. Döneminin en ünlü ses sanatçıları arasında yer aldı.
İzzet Altınmeşe (1945-...):
Halk müziği sanatçısı. 1977´de TRT sanatçısı oldu. Halk müziğine kendine özgü bir yorum getiren Altınmeşe kendi yöresinden derlediği türkülerle tanındı.
Tuncer Necmioglu (1936-2006):
Sinema ve tiyatro sanatçısı. Tıp Fakültesinde ve İTÜ Makine Bölümünde öğrenim gördü. Öğrenim yıllarında tiyatro çalışmalarına başladı.
Sezai Karakoç (1933-2021):
Türk şair, yazar, düşünür ve siyasetçi. İlk öğrenimini Ergani'de, orta öğrenimini Maraş Ortaokulu ve Gaziantep Lisesinde parasız yatılı olarak tamamladı.
Margosyan Mıgırdiç (1938-2022):
Diyarbakır'ın Hançepek Mahallesinde doğan Margosyan, ortaokuldan sonra öğrenimine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümünde devam etti. 1966-72 yılları arasında Üsküdar Surp Haç Tibrevank Lisesi'nde felsefe, psikoloji, Ermeni dili ve edebiyat öğretmenliği ve okul müdürlüğü yaptı.
EL CEZERİ
İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî (1136, Cizre - 1206):
Cizre'nin Tor mahallesinde dünyaya gelen, ancak yaşamının büyük bölümünü Diyarbakır'da geçiren El Cezeri, Diyarbakır Artukklu Sarayı'nda başmühendislik yaptı.
Sibernetik (canlı cansız tüm karmaşık sistemlerin denetlenmesi ve yönetilmesini inceleyen bilimdalı) alanının en büyük dahisi olarak kabul edilen, fizikçi, robot ve matris ustası Cezerî,tarihte robot yapan ilk bilim insanı. Yaklaşık 60 mekanik cihazı ve bunların nasıl inşa edileceğine dair talimatları tanımladı.
DİYARBAKIR'IN YETİŞTİRDİĞİ DİĞER ÜNLÜLER
Mahmut Gazi Yaşargil (1925...) Bilim insanı tıp hekimi
Said Pasa (1832-1891): Osmanli devlet adamı, yazar.
Enver Atılgan (1931-1995) Eğitimci-Şair.
M.Emin Bozaslan (1934...) Araştırmacı-Yazar.
Eğilli Lovanna (507-587) Bizans Din Adamlarından.
Hüseyin Diyarbekri (...1574) Osmanlı tarihçisi
A.Nükhet Göksel (1897-1961) Eğitimci Yazar.
Cemal Güvenç (1925-2013) Ressam, sanat eğitimcisi
İshak Sükuti (1868-1902) Doktor, Siyaset Adamı.
Mar Yezua (507- Ö. bilinmiyor Süryani Yazar.
Adil Tekin (1910-1997) Fotoğraf Sanatçısı.
Yavi Erkal (1942) Fotoğraf, Grafiker.
Süleyman Savcı (1891-1945) Şair, Yazar.
M.Halit Bayri (1896-1958), Araştırmacı Yazar.
Ali Nükhet Göksel (1897-1977) Araştırmacı Yazar.
Faik Naim Palak (1868-1930) Araştırmacı Yazar.
Cemal Yıldırım (1925-2009) Bilim Adamı.
Esma Ocak (1928-2011) Romancı, Öykücü.
Aşık İhsani (1932-2009), Halk Ozanı.
Aşık Şahveri (1931-....), Asıl adı: Hayriye Şahver Şanlıoğlu, Şair.
Abdulcelil Berkman (1890-1964) Danıştay I. Dairesi Eski Başkanlarından.
Abdülkadir Cavid Ekin (1895-1976) Ekonomi Eski Bakanı.
Ferit Alpiskender (1908-1981) Ulaştırma Eski Bakanı.
Vefik Pirinççioglu (1909-1984) Devlet Eski Bakanı.
Vedat Dicleli (1912-1975) Ekonomi ve Ticaret Eski Bakanı.
Fahri Tigrel (1918-1999) Maliye Bakanlığı Eski Müsteşarı.
Kamuran Ekmenoğlu (1914-....) Danıştay 9. Daire eski Başkanı.
Yusuf Azizoğlu (1916-1970) Sağlık ve Sosyal Yardım eski Bakanı.
Ferit Kubat (1919-1988) İçişleri eski Bakanı.
Selahattin Yazıcıoğlu (1920-2002) Dicle Üniversitesi eski Rektörü.
Recai İskenderoğlu (1926-2000) İmar ve İskan eski Bakanı.
Selahattin Cizrelioğlu (1926-20119 Sağlık ve Sosyal Yardım eski Bakanı.
Abdulkadir Aksu (1944-....) İçişleri Bakanı.
Mehmet Kahraman (1943-....) Devlet eski Bakanı.
Ferit Öngören (1932-2010): Yazar, karikatürcü.
Hikmet Çetin (1937-): Politikacı (CHP eski Genel Başkanı)
Veysel Öngören (1931-1998): Şair
İhsan Işık (1952-....): Şair ve yazar.
Bedri Ayseli (1946..) Ses sanatçısı, bestekar ve diş hekimi
Mahsun Kırmızıgül (1969) Sanatçı
Emrah Erdoğan İpek (1971) Sanatçı
İzzet Yıldızhan (1963) Sanatçı
Sarp Apak (1981) Oyuncu
Songül Öden (1979) Oyuncu
Sami Hazinses (1925-2002) Ermeni kökenli oyuncu
Ayşe Şan (1938-1996) Kürt Dengbej, şarkıcı
Coşkun Sabah (1952...) Süryani aslıllı şarkıcı
Cemal Güvenç (1925-2013) Ressam, sanat eğitimcisi
Deniz Bilgin (1956-1999) Ressam
Kudsi Ergüner (1952...) Müzisyen
Tahsin Siret Bey (1874-1937) Ressam
Zabelle C. Boyajian (1873-1957) Ermeni ressam, yazar ve çevirmen
Ömer Lütfü Çetin (1934-2023) Ressam
Yaşar Özel (1934-2019) Ses sanatçısı
Kenan Temiz (1946-1993) Ses sanatçısı.
Mehmet Yılmaz Ak (1986... ) Oyuncu, oyun yazarı
Murat Aygen (1971.... ) Oyuncu
Hakan Karsak (1975... ) Tiyatro,dizi ve sinema oyuncusu
