Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda gerçekleştirdiği modernleşme hamlelerine Diyarbakır’da öncülük eden isimlerden biri, hiç şüphesiz vali Kurt İsmail Hakkı Paşa oldu.
Göreve gelir gelmez bölgenin yalnızca güvenlik ve asayiş sorunlarıyla değil, aynı zamanda kültürel kalkınmasıyla da yakından ilgilenen Paşa, Diyarbakır’da bir ilki hayata geçirdi: 1869 yılında vilayet salnamesini bastırarak, şehrin ilk resmi yıllığını ve gazetesini yayımlattı.
Bu önemli adım, yalnızca bir bürokratik belge üretiminden ibaret değildi; aynı zamanda Diyarbakır’ın fikir dünyasına, edebi ve kültürel üretimine de kapı aralayan bir gelişmeydi.
DİYARBAKIR’DA MATBAA KURMA HAYALİ GERÇEK OLDU
Valilik görevine başladıktan kısa süre sonra, matbaa kurma fikrini hayata geçirmeye koyulan Kurt İsmail Paşa'nın, gerekli matbaa makinelerinin temin edilmesini sağladığı belirtiliyor. 1869 yılında İçkale’de Cezaevi’nin yanındaki küçük bir binada kurulan matbaa, Diyarbakır’ın ilk resmi matbaası olarak faaliyete geçti.
Aynı yıl, bu matbaada hem ilk Diyarbekir Vilayet Salnamesi hem de “Diyarbekir” isimli resmi gazete basıldı.
Bu gelişme, yalnızca bir matbaa kurmakla sınırlı kalmadı; aynı zamanda vilayetin resmî kayıtlarının, idari yapısının, sosyal ve ekonomik durumunun düzenli biçimde yayımlanmasına da olanak tanıdı.
YEREL EDEBİYATIN SESİNE İLK KEZ SAYFALAR AÇILDI
Matbaanın kurulmasının, aynı zamanda dönemin önemli edebi şahsiyetlerine de seslerini duyurma fırsatı sunduğu kaydedilirken, ilk kez, Diyarbakır’da yaşayan şair, yazar ve düşünce insanlarının kaleme aldığı yazıların, yerel bir yayın organı aracılığıyla okuyucularla buluştuğu ifade ediliyor.
Bu gelişme, kentte kültürel bir canlılık yaratırken, yazılı basının halkla ilişkilerde oynayabileceği rolü de gözler önüne serdi.
Kurt İsmail Paşa’nın bu öncü girişimi sayesinde, Diyarbakır'ın yalnızca idari değil, kültürel anlamda da Osmanlı modernleşmesinin önemli merkezlerinden biri haline geldiği bildiriliyor..
BİR VALİNİN KÜLTÜREL MİRASI
Diyarbakır’ın basın ve yayın tarihinde kalıcı bir iz bırakan bu adımın, Kurt İsmail Paşa’nın yalnızca bir yönetici değil, aynı zamanda bir vizyoner olduğunu ortaya koyduğu ifade edilirken, ''Salname ve gazetenin basılmasıyla başlayan süreç, kentin kendini ifade etme biçimini değiştirdi, bilgi akışını hızlandırdı ve yerel hafızanın belgelenmesini sağladı'' deniliyor.
Bugün geriye dönüp bakıldığında, 1869 yılında atılan bu adımın, yalnızca dönemin değil, Diyarbakır tarihinin de önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edildiği belirtiliyor.
