Ziya Gökalp, Yalçın Sk. No:11, Sur İlçesi adresinde bulunan Kadı Hamamı, tarihî bir halk hamamıdır. İpariyye ve Eşbek hamamı olarak da adlandırılmaktadır.
Ancak Evliye Çelebi seyahatnamesinde Kadı Hamamı'ndan “Eşbek” diye söz ettiği için vakıf kayıtlarında Eşbek ve İpariyye hamamı olarak geçmektedir.
Kadı adını ne zaman aldığı bilinmemektedir. Ancak Hamamın da yer aldığı vakfa ait olan ve Sur İlçesinde bulunan Akkoyunlular dönemine ait 1533–1543 yılları arasında Kadı İsmail tarafından yapılan Kadı Camisi, Kadı Hamamının da 1543-44 yılında yapılması, yani aynı tarihe denk gelmesi Cami ile aynı dönemlerde yani Kadı İsmail döneminde yapıldığını düşündürmektedir. Hamam günümüze ulaşmasına rağmen, herhangi bir işlev ile kullanılmamaktadır.
Kare bir alan üzerine yapılan Kadı Hamam, Vahap Ağa Hamamı ve yerleşim durumu ile benzerlik gösterir. Hamamın güneyinde yer alan basık kemerli bir kapı ile avluya, avludan da soğukluğa ulaşılır.
Soğukluk 10.86x 10.63 m kenar uzunluğuna sahip, kareye yakın planlı, ortasında dairesel bir havuz bulunmaktadır. Soğukluk duvarı boyunca altında ayakkabıların bırakıldığı nişlerin yer aldığı seki Diyarbakır Hamamları’nda sadece Kadı Hamamı’nda görülmektedir. Soğukluk kubbesi pandantifle geçilen sekizgen kasnak üzerine oturtulmuştur. Kubbe kasnağında, dört adet kemerli pencere bulunur.
Kadı Hamamı’nda Diyarbakır’daki diğer hamamlardan farklı olarak kargir fener yer alır. Soğukluğun kuzeyinde iki bölümden oluşan ılıklığa geçilir. 3.77x 3.14 m ölçülerindeki birinci ılıklığın doğusunda, 3.98x3.08 m ölçülerindeki mekanın içinde hela ve usturalık bölümü yer alır. İkinci ılıklık 3.75x4.30 m ölçülerindedir. Her iki ılıklık kuzey ve batı yönlerindeki nişler ile genişletilmiştir.
İkinci ılıklığın güney yönünde basık kemerli bir kapı ile sıcaklığa girilir.
Kadı Hamamı, Sıcaklık, 4.40 m çapındaki kubbe ile örtülü, dört eyvan ve aralarda dört halvetin olduğu, haçvari plan tipindedir. Eyvanlar 2.20x2.55 m ölçülerinde beşik tonoz ile, basık kemerli kapı açıklıları ile girilen halvetler ise 2.23x2.44 m ölçülerinde kubbe ile örtülüdür. Üst örtüde yer alan ışıklıklar ile ılıklık, sıcaklık ve yıkanma mekanları aydınlanmaktadır.
Ilıklık ile sıcaklık arasında sıcaklıktan girilen özel yıkama yeri restorasyon çalışması sonrası ortaya çıkarılmıştır.
Hamamın kuzeyinde yer alan su deposu soğukluk ve sıcaklık mekânlarına paralel yapılmıştır. Su deposunun kuzeyinde yer alan külhan ve odunluk girişleri ise batı yönünde sokağa açılmaktadır.
Hamam, 2009- 2010 yılları arasında yapılan restorasyon ile kubbesi yenilenmiş, duvar yüzeyleri raspa edilmiş, derz dolguları yapılmış, döşeme düzgün bazalt taşı ile kaplanmış, özgün seki ve kurnalar kaldırılmıştır.
İşte bu Kadı Hamamı, içinde barındırdığı ve Diyarbakır’ın diğer hamamlarında bulunmayan özelliklerine rağmen, bazı bölümleri kaldırılarak onarıldı ve kaderine terk edildi. Şimdi bazı kişilerce depo olarak kullanılmaktadır.
Kadı Hamamı, Sur İlçesinde bulunan Eski Borsa Hanı, melek Ahmet Paşa Hamamı ve birçok tarihi mekanlar gibi kaderine terk edilmiş.
Gittim gördüm. Restore edilmiş. Dış cephesi onarım gördüğünü gösteriyor. Kilitli olan kapının anahtarı yanı başında bulunan fırın işletmecisinde olduğunu öğrendim. Hamamın içi depo olarak kullanılıyor ve bakımsız.
Hamamdan sorumlu olan kişi, kurum veya kuruluşun ilgisiz ve kayıtsız kaldığı belli. Kapı aralığından hamamın içine baktım, tüp ve diğer ıvır zıvır eşyalarının bırakıldığı bir depo görüntüsü veriyor.
Hamamın, aynı sokakta ve bitişiğinde bulunan Simit fırınının işletmecisi Mahmut Gündüz tarafından vakıftan kiralandığı mahalle sakinleri tarafından iddia edilmektedir.
Tepeden tırnağa yenilenen hamamın kubbesi, çatısı, iç ve dış duvarları onarılmış, elektrik hattı da çekilmiş. Ancak şu an atıl durumda duruyor.
İddia edildiği gibi Fırın işletmecisine giraya verilmiş ise ne neden atıl durumda, kapısına kilit vurulmuş depo görüntüsü veriyor.
Vakıflar Bölge Müdürlüğünden açıklama bekliyoruz..
