Bayramın ikinci günüydü, yaz mevsimini andıran güneşli bir hava vardı.
Birkaç günlük yağışın ardından güneşli havayı fırsat bilerek Sur İlçesini gezmeye çıktım. Sıcaklık 23 derece. İlkbaharın güzel günlerinden bir gün…
Dağkapı'dan Sur İlçesine giriş yaptım. Gazi Caddesinden Balıkçılarbaşı, Mardinkapı, oradanda da mezarlık ziyareti ve dua edenler kervanına katıldım…
Hevsel Bahçelerinin yeşilliği arasında kıvrılan Dicle’yi izledim. Ancak gelen geçen insanların yüzünde bayram havasını göremedim.
''Bayram geldi neyime'', der gibi buruktu yürekleri. Neden buruk olmasın ki.. Hayat pahallı, yaşam zor.
Sokak aralarını dolaştım…
Hendek olaylarında büyük acıların yaşandığı izler halen duruyordu Sur da.
Dönüşte, tarihi Deva Hamamını görmek istedim. Halkın Deve Hamamı dediği Deva Hamamı: Mardin Kapı ile Balıkçılarbaşı arasında yolun batısındadır. Abdaldede Mahallesi, Deva Sokak’ta yer almaktadır.
Deva Hamamı 1540 yılında yapılmış. Hamam-ı Kebir (Büyük Hamam) veya Hüsrevpaşa Hamamı da denildiğini ve yılda 6300 Akçe gelir sağladığını belirtiyor Şevket Beysanoğlu…
Deva Hamamı'na giriş yaptım. Cumalı adında bir bey, şehir çocuğu edasıyla karşıladı bizi. Diyarbakırlı ve şehir çocukları kapısını çalanı sevgiyle, hürmetle ve muhabbetle karşılar, oda öyle karşıladı.
Birlikte hamamı gezdik, sıvaları dökülmüş, tavandaki aydınlatma camları kırılmış, bakımsız, rutubetli, yıkılmaya yüz tutmuş bir Deva Hamamı'na tanıklık ettim.
Cumalı beyin davetine icabet ettim. Oturup çayını içtik. Sohbet imkanı bulduk. Cumalı bey Mardinkapılı. Deva Hamamının bu peşmurde haline gönlü razı olmamış. Kolları sıvayıp, gönüllü olarak bir şeyler yapmaya çalışmış imkanları dahilinde..
''Hamamın içerisinde onlarca traktör toz, toprak çamur çıkardım. Defineciler kazı yapmışlar toprakları bırakıp gitmişler. Günlerce Temizlik yaptım, bu hale getirdim. İçine birkaç kürsü ve sehpa atarak ziyaretçilere açık tutmaya çalışıyorum…
Bu tarihi mekânı definecilerden, serkeş, uyuşturucu ve balicilerden korumaktır amacım… Bu tarihi hamam harap olup gitmesin. Yetkililerden, ilgili kurum ve kuruluşlardan onarılmasını istiyorum.'' gibi haklı talepleri var…
Ne yazık ki Diyarbakır’ın birçok değerleri gibi hamamları da bakımsız ve ilgisizlikten yıkılıp gidiyor.
Küçük Hamam yıkılıp gitti, Melik Ahmet Hamamı yıkılmaya yüz tutmuş, Kadı Hamamı ambar olarak kullanılıyor….
Deva Hamamı'nın da yıkılıp yok olmasını istemiyoruz. İlgilileri, mülki amirleri duyarlı olmaya davet ediyorum…
Çünkü Deva Hamamı'ndaki bazı özellikler Diyarbakır’ın diğer hamamlarında yoktur. Değerli bir tarihi eserdir ve onarım bekliyor….
DEVA HAMAMI'NIN ÖZELLİKLERİ
Deva Hamamı: Mardin Kapı ile Balıkçılarbaşı arasında yolun batısında yer alan hamam, Abdaldede Mahallesi, Deva Sokak’ta yer almaktadır.
Beysanoğlu, ''hamamın 1540 yılında yapıldığını, Hamam-ı Kebir (Büyük Hamam) adını taşıdığını ve yılda 6300 Akçe gelir sağladığını belirtmektedir.
Deva Hamam, Hüsrev Paşa Vakfı'na aittir. (Beysanoğlu 1990) Hamam doğu batı yönünde dikdörtgen bir biçimde konumlandırılmıştır.
Hamamın Mardin Kapı caddesine bakan ve soğukluğu doğu cephesine dayanan dükkanlar, hamamın vakfına gelir getirmesi için yapılmıştır.
Hamama, sokaktan basık kemerli bir kapı ile girilir. Kapıdan sokak kodundan üç basamak inilerek 4.70x 4.70 m ölçülerindeki taşlığa, daha sonra beş, altı basamak ile sokak kodunun altına inilerek, soğukluk bölümüne ulaşılır.
Deva Hamamı, soğukluk, kare planlı, ortasında havuz ve duvar dibinde oturma sekilerinin yer aldığı mekandır.
Soğuklukta yapılan ahşap asma kat, özel soyunma ve dinlenme yeridir. Soğukluk çapı yaklaşık ondörtmetre olan kubbe ile örtülüdür. Kare alandan kubbeye geçişi sivri kemerli dört tromp sağlar.
Duvar yüzeyinde yapılan kemerlerde kullanılan taş alınlık sıvalı yüzeye hareketlilik kazandırmıştır. Sivri takviye kemeri ve köşelerde üzerinde olan kubbe ile örtülüdür.
Kubbe dıştan sekizgen kasnaklıdır. Kubbenin ortasında sekizgen kasnaklı, her yüzünde basık kemerli sekiz adet pencerenin bulunduğu aydınlatma feneri bulunmaktadır. 4.45x9.50 m ölçülerindeki ılıklığa, soğukluğun batısındaki kemerli açıklık ile açılan bir koridorla ulaşılır.
Tonoz örtünün ortasında yer alan aydınlatma oval şekilde ortasında kare ışıklık yer alır.
Aynı tip aydınlatma Çardaklı Hamamı ılıklığında da yapılmıştır. Ilıklığın kuzeyinde 4.45x4.05 m boyutlarında kubbe ile örtülü helalar yer alır.
Soğukluk ve ılıklık arasında, buharın soğukluk bölümüne geçmesini önleyen, tüteklik bacası bulunur.
Sıcaklık kubbe çapı 11.00 m’dir. Sıcaklık, ortasında dairesel planlı bir göbek taşı olan altı halvet ve dört eyvandan oluşmaktadır.
Sıcaklığın giriş kapısı karşısında sivri kemerli 0, 30 m – 0,40 m derinliğinde içerisinde kurnaların bulunduğu yıkanma yeri Diyarbakır hamamlarında sadece Deva Hamamı’nda görülmektedir.
Eyvanlar, 2.65x 2.43 m beşik tonoz ile halvetler ise kenar uzunluğu 2.20 m olup manastır tonozu ile örtülüdür.
Kubbe ile örtülü olan sıcaklıkta aydınlatma kubbedeki fil gözü ışıklıklardan sağlanmaktadır.
Dairesel ışıklıklardan bir kısmı kırılmış ve birleşerek kare, dikdörtgen forma dönüşmüştür. Su deposu 3.68x17.00 m, külhan 4.60x17.00 m ölçülerinde sivri tonoz ile örtülüdür.
Külhan girişi de Deva Hamamı Sokak’tan sağlanmıştır.
