Dut ağacının en iyi yetiştiği yer . Ülkemizde dut ağacının en iyi yetiştiği şehirlerden biri de Diyarbakır’dır… Özellikle karadutun tadı ve albenisi fazla olduğu için daha çok tercih edilir...
Bu dutlar, çoğunlukla Hevsel Bahçeleri ve bir zamanlar Benu-Sen veya Gazi Köşkü̈ civarının mahsulüdür…
Diyarbakır’da dut ağacının bu kadar yaygın olması, gölgesi ve meyvesi için değildir elbette… Bu ağacın Diyarbakır için önemi çok eskilere dayanır… Bu önem, 1200’lü yıllarda Artuklular zamanından başlar 1940’lı yıllara kadar devam eder… Bu önem Sur içinde gelişmiş̧ bir üretim kolu olan ipekçilikten kaynaklıdır…
Diyarbakır’da oldukça ileri durumda olan ipek dokuma işiyle uğrasan esnaf, 16. yüzyıla kadar ipek kozasını İran’dan alıyordu. Bu yüzyıldan sonra, İran’a bağımlı kalmamak için şehir kendi ipekböceği kozasını yetiştirmeye başlamış…
Koza üretimi için şehrin dört bir etrafına, kaldırımlara, evlerin avlularına dut ağacı dikilmesi için ücretsiz fidan dağıtımı yapılmış... Dutluklar, dut bahçeleri kurulmuş... Sur dışı dut ağaçlarıyla donatılmış..
Kulp, Silvan, Lice ve bazı köylerde de dut ağacı dikimi teşvik edilmiş… 1847 tarihli bir arşiv belgesinde, o önemde ipek üretimi yapan Amasya ve Diyarbakır’da yetişen dut ağaçları karşılaştırılmış̧, Amasya’da bir dut ağacının beş̧ yıldan önce meyve vermediği, Diyarbakır’da ise üç yılda meyve vermeye başladığı ve ağaçlarının daha uzun olduğu belirtilmiştir...
Dut Yaprak İle Tırtılın Ortak Hikâyesi
İpek, Çin’den Türkistan’ın İpekyolu güzergâhındaki Hottan şehrinden Hindistan ve Turfan’a, oradan da Iran üzerinden Anadolu’ya geçtiği biliniyor…
İpek dokumacılığı bu anlamda ülkemizde 1500 yıllık bir geçmişe sahip… Dut Ağacı ile ipekböceği serüveni burada başlıyor… Çünkü dut yaprağı İpek Böceği için oldukça önem taşır… Çünkü̈ yumurtadan çıkan ipekböceği tırtılı, sadece dut yaprağı yiyerek beslenir
Bir tırtıl, her bir kozadan tek parçada uzunluğu 800-1200 metre arasında değişen dünyanın en sağlam ipliğini üretir…Üç kilo ipek böceği kozasından, iki kilo kadar ham ipek çıkar…
Bir kutu ipek böceği için yaklaşık 500 kilogram dut yaprağına ihtiyaç̧ vardır… Bu rakamlara baktığımızda, ipekçiliğin gelişiminde dut ağacının sayısı ve veriminin ne kadar önemli olduğunu daha iyi görürüz…
Duttan Pestil, Pekmez
Günümüzde Diyarbakır’da sevilerek yetiştirilen ve tüketilen Dut’tan, Çermik ve Çüngüş ilçelerinde pestil, pekmez, kesme ve dut kurusu yapılıyor…
Geçmişteki ipek dokuma sanatının halen devam ettirilen Kulp İlçesinde, Dut Ağacı halâ çok kıymetlidir…
Kulp ilçesi, toplam 70 bin adet ağaçla, Diyarbakır genelinde dut ağacının en çok bulunduğu ilçe olarak ön plana çıkıyor…
Ne İpek, Nede üreticileri Kaldı
Hemen her eski avlulu Diyarbakır evlerinde ve caddelerinde dut ağaçlarının olması tek başına gölgesi ve meyvesi için değildir elbet…. Diyarbakır Suriçi’nde bu kadar çok dut ağacının bulunması, bir zamanlar ipekçiliğin burada gelişmiş olmasından kaynaklıydı...
İpekböceği dut ağacının yapraklarını sever… Bu nedenle 1940’lı yıllara kadar Diyarbakır’da ipekçilik yaygın bir meslekti… Şimdilerde Bursa ipek üretimiyle dikkat çekiyor ya, bakmayın… Bursa’nın adı bile bilinmezken Diyarbakır’da ipekçilik yapılıyordu…
1950’li yıllardan sonra, hem suni ipeğin piyasaya sürülmesi hem de Süryani ve Ermeni nüfusunun göç etmesiyle Diyarbakır da ipek üretimi bitti…
Çünkü 1940’ta yapılan bir tespite göre Diyarbakır’da ipek işiyle ilgilenen 276 ailenin 250’si Hristiyan’dı…
Hıristiyan Ermeni ve özellikle bu iş ile uğraşan Süryanilerin göçü, hem ipek üreticiliğinin hem de ipekten eşya üretiminin büsbütün bitmesine neden oldu…
Binlerce yıllık bir geçmişe sahip olması ve tarihi İpek Yolu’nun üstünde bulunması nedeniyle Diyarbakır’da ipekçiliğin yaygın bir iş olmasında yadırganacak bir şey yok elbette. Ama şimdi ipekçilik işinden eser kalmamış olması biraz garip geliyor insana. Tuhaf ve adlandırılmayan bir boşluk gibi hafızalarda…
